Guo nian hao (Chinese New Year special)

Lang lang geleden besloot de Jade keizer in China dat er een manier moest zijn waarop ze tijd konden meten. Op de dag van zijn verjaardag, maakte hij een mededeling aan alle dieren. Er zou een zwemwedstrijd gehouden worden en de eerste twaalf dieren die de snel stromende rivier over wisten te steken, zou de keizer belonen door een jaar van de zodiac naar hen te vernoemen.

Alle dieren verzamelde zich aan de rand van de rivier, klaar op te beginnen. De kat en de rat, die goede vrienden waren, maakten zich zorgen omdat ze beide slechte zwemmers waren. Maar, slim als ze waren, vroegen ze de sterke os om hun beide over de rivier te dragen.

‘Natuurlijk’, zei de vriendelijke os. ‘Klim maar op mijn rug en dan draag ik jullie wel naar de andere oever.’

De rat en de kat sprongen op zijn rug en zagen opgetogen hoe de os al snel de leiding nam. Ze hadden bijna de andere oever bereikt toen de rat de kat het water in duwde en hem worstelend in het water achter liet. Heel even leek het alsof ze os de race zou winnen, maar toen sprong de rat via het hoofd van de os de oever op om als eerste aan te komen.

‘Goed gedaan.’ Zei de Jade keizer tegen de trotse rat. ‘Het eerste jaar van de zodiac zal naar jou vernoemd worden.

De arme os was door de rat om de tuin geleid waardoor hij als tweede eindigde. Het tweede jaar van de zodiac werd na hem vernoemd.

Niet lang daarna, krabbelde de tijger uitgeput uit de rivier en hij werd derde. Het was voor de tijger een hele worsteling geweest om tegen de sterke stromingen in naar de overkant te zwemmen. De keizer was zo opgetogen door zijn inzet dat hij het derde jaar van de zodiac naar hem vernoemde.

De volgende die finishte was het konijn, die nog geen poot in het water had gezet. In plaats daarvan was hij van steen naar steen gesprongen totdat hij een boomstam in het water zag drijven dat hem naar de andere oever bracht.

‘Ik ben blij om te zeggen dat het vierde jaar na jou vernoemd zal worden’ legde de enigszins veraste Jade keizer uit. Plotseling kwam een vriendelijke draak uit de lucht neerstrijken, de vijfde plek opeisend.

De Jade keizer vroeg: ‘Waarom heb je de race niet gewonnen terwijl je kan vliegen?’

‘Ik moest eerst wat regen maken, omdat sommige mensen en dieren water nodig hadden om te drinken.’ Legde de draag uit. ‘Daarna zag ik een klein konijn op een boomstronk in het water dus maakte ik een zuchtje wind door te blazen zodat de boomstronk naar de oever van de rivier zou drijven.’

‘Nou, dat was heel erg vriendelijk van je. Het vijfde jaar van de zodiac zal na jou vernoemd worden.’

Het volgende dat de Jade keizer hoorde was het geluid van paardenhoeven. Net toen hij dacht dat het paard als volgende zou finishen, kronkelde een listige slang in het zicht rond een van het paard zijn hoeven. Het paard was zo verast dat hij naar achteren sprong waardoor hij de slang de kans gaf om de zesde plek op te eisen. Het arme paard moest maar genoegen nemen met de zevende plek.

Niet lang daarna arriveerde er een vlot met daarop de geit, de aap en de haan. Ze legden aan de Jade keizer uit hoe ze het vlot hadden gedeeld dat de haan had gevonden. De geit en de aap hadden het onkruid weggehaald en het vlot naar de rivierbank geduwd. De keizer was zeer tevreden over het feit dat de dieren samen hadden gewerkt. Hij zei dat de geit de achtste zodiac zou worden, de aap de negende en de haan de tiende.

Het volgende dier dat finishte was de hond.

‘Waarom ben je zo laat terwijl je een van de beste zwemmers bent?’ vroeg de Jade keizer.

‘Het water in de rivier zag er zo schoon en helder uit dat ik onderweg gewoon een bad moest nemen.’ Legde de hond uit.

Zijn beloning was de elfde plek in de zodiac kring. Er was nog maar een plek over in de zodiac en de keizer vroeg zich af welk dier als laatste op zou komen dagen. Uiteindelijk, hoorde hij het geknor van het zwijn.

‘Jij hebt er lang over gedaan om de rivier over te steken.’ Zei de keizer tegen het zwijn.

‘Ik had honger dus ben ik onderweg even gestopt om iets te eten.’ Legde het zwijn uit. ‘Toen ik klaar was met eten, was ik zo moe dat ik in slaap ben gevallen.’

‘Je hebt het nog steeds goed gedaan.’ Zei de keizer. ‘Het laatste jaar van de zodiac zal naar jou vernoemd worden.’

En de kat die in het water was geduwd door de rat? Hij krabbelde uit het water, maar was te laat om een jaar na hem vernoemd te krijgen. Hij was zo boos op de rat dat vanaf dat moment katten nooit meer vrienden zijn geweest met ratten.

En vanaf die dag heeft de Chinese zodiac deze cyclus van namen doorlopen, vernoemd na de twaalf dieren.

Gelukkig Chinees nieuwjaar! Chun jie kuai le of xin nian kuai le. Welkom in het jaar van het schaap. Nu zullen sommige van jullie misschien wel zeggen: ‘Waar is het schaap in het verhaal? Ik lees alleen iets over een geit.’ Dit komt weer door die soms verwarrende taal van de Chinezen die wij als simpele buitenlanders niet altijd even goed begrijpen. Waar de Chinezen namelijk van houden zijn woorden die niet een, niet twee, niet drie, enz enz. dingen beteken. Zo heb je het woord “yang” in het Chinees dat schaap betekend. Dit woord geeft echter geen duidelijkheid over wat voor schaap het gaat. Dit kan een geit, bok, ram of schaap zijn. (ik heb verder geen verstand van schaapsoorten dus ik weet niet of deze allemaal verschillend zijn, want als je het aan mij vraagt is een geit, bok en ram hetzelfde). In het Engels en ook het Nederlands zeggen we het jaar van het schaap, maar op de meeste Chinezen plaatjes is het geen schaap dat afgebeeld staat, maar dan wel een geit/bok/ram. Het is dus soms een beetje onduidelijk hoe we dit jaar moeten vertalen aangezien ik het gevoel krijg dat de Chinezen zelf ook niet zo goed weten welk dier het moet zijn, want echt consequent met hun afbeeldingen zijn ze niet. Nou maakt dat voor hen natuurlijk helemaal niks uit, want “yang” betekent al deze dieren.

Waar ons Nieuwjaar haast compleet werd genegeerd, kan ik dat niet van het Chinezen Nieuwjaar zeggen. De straten, winkels en huizen worden allemaal in het rood versierd. In elke supermarkt kan je speciale spullen voor nieuwjaar kopen. Er zijn mysterieuze rode dozen en kartonnen tassen waar de winkels vol mee staan en waar iedereen mee rondloopt, maar ik ben er nooit achter gekomen wat erin zit. Ik vermoed dat in sommige in vacuüm verpakte geroosterde eend zit, maar als iemand voor mij dit mysterie kan oplossen, dan hoor ik het graag. De supermarkten doen goede zaken rond deze tijd, want waar de rest van de stad op sommige plaatsten verbazingwekkend leeg is, lijkt elke Chinees in de stad zich in de supermarkt te verzamelen. Dit was voor iemand als ik, die winkelen in tempo wil doen, een grote verschrikking. Overal mensen met boodschappenwagentjes die de gangen blokkeerde. Nu moeten jullie even begrijpen dat ik het hier niet over een kleine supermarkt heb die wij in Nederland hebben. Nee, deze supermarkten (Wallmart, Wullmart, nog een paar andere versies die op mart eindigen en Carrefoure) hebben op zijn minst de grote van een AH XXL als ze nog niet groter zijn. Het is verbazingwekkend wat je in deze winkels kan kopen, maar mijn favoriete gang (de favoriete gang van elke buitenlander) is de “geïmporteerde goederen” gang waar je “echt” eten kan kopen. Once upon a time liep ik door deze gang begeerlijk naar alle producten te kijken toen mijn oog plotseling getrokken werd door een paar woorden die ik nooit had verwacht te zien. Daar, in het schap stond in het Nederlands “Drop zonder toegevoegde suiker.” Dat ik probeerde geld te besparen en dat geïmporteerde producten in China relatief duur zijn, kon me op dat moment niks meer schelen. Zelf het feit dat ik juist zoete drop lekker vind en dat deze drop niet gezoet was, kon me niks schelen. Er stond daar potverdorie een product met Nederlandse woorden in een Chinees schap dus kon ik niet al te kieskeurig worden. Geloof me, als je in het buitenland bent en je ziet iets uit je eigen land dan maakt het je niet uit wat het is, je koopt het.

Maar dat terzijde laten we weer terug gaan naar het Chinese nieuwjaar. Stap een voor de meeste mensen die in Beijing achterblijven is inkopen doen. Waarom zeg ik voor de mensen die in de stad achterblijven? Omdat Beijing vanaf het weekend voor het Chinese nieuwjaar als een kraan leegloopt. Chinees nieuwjaar is namelijk een groot familiefeest dus iedereen gaat terug naar het huis van hun ouders buiten de stad. Aangezien zo veel mensen weg gaan krijg je bijna het idee dat heel Beijing afkomstig is van het platteland en het weggevluchte boeren kinderen zijn. Aan de ene kant is het heerlijk dat iedereen naar “huis” gaat, omdat er een deken van rust over de stad neerdaalt (behalve in de supermarkten waar ze zich massaal verzamelen als bijen in een bijenkorf), maar aan de andere kant voelt het ook wel een beetje griezelig aan. Op de dinsdag van mijn diploma-uitreiking ging ik samen met een aantal vrienden uit eten bij wijze van afscheid en de metro die we pakte was gewoon zo goed als leeg. Leeg, een haast lege metro in Beijing je houdt het je bijna niet voor mogelijk. Het is natuurlijk lekker, omdat je nu ruime keuze had aan zitplaatsen, maar als ik alleen de metro had moeten pakken had ik het toch wel een beetje verontrustend gevonden. Je raakt zo gewend om continu omgeven te zijn door een massa mensen, dat je bijna bevangen wordt door het idee dat er iets mis is als opeens de massa verdwijnt.

Nu het grootste gedeelte van Beijing al naar huis is gegaan, versieren ze de stad met honderden rode lampions die ze aan de lantaarnpalen hangen. Daarnaast worden de meeste voordeuren van appartementen gebouwen versierd met twee dingen. Ten eerste worden er aan de twee zijden van de deur en boven de deur rode plakkaten geplakt met daarop speciale gedichten die aan bepaalde regels moeten voldoen. Daarnaast wordt er op het midden van de deur “fuzi” geplakt (karakter van geluk). Als alles helemaal traditioneel wordt gedaan dan hangt dit karakter ondersteboven. Dit heeft te maken met twee woorden die dezelfde uitspraak hebben, maar een andere betekenis (een van de zo typische Chinese woordspelingen).

Een van de verhalen die uitlegt waarom ze dit karakter ondersteboven ophangen is het volgende. In de 9^e eeuw was er een prins die het paleis had laten versieren voor Chinees nieuwjaar. Op Oudjaarsavond besloten de bedienden van de prins een grap met hem uit te halen door “fu” karakters door het hele paleis op te hangen. Een niet al te slimme bediende plakte al de karakters ondersteboven op. Het wordt gezegd dat de prins woedend was toen hij de karakters zag, maar gelukkig was er een bediende die snel van begrip was en snel kon nadenken. Bescheiden zei de bediende dat het een zegening van geluk moest zijn en dat de ondersteboven karakters betekende dat “geluk in aankomst is.”

Laat ik nu even terug komen op die woordspeling waar ik het eerder over had. In het Chinees gebruiken ze de zin “fu dao le” wat dus betekent “het aankomen van geluk” of “het geluk arriveert”. “Dao” heeft echter met dezelfde uitspraak een ander karakter en een andere betekenis. Dao kan namelijk ook in sommige gevallen “ondersteboven” betekenen. Als je dus zegt “fu dao le” zullen de meeste mensen uitgaan van de eerste betekenis, maar het kan dus ook de tweede betekenen. Als je een “fu” karakter dus ondersteboven ziet hangen kan je zeggen “ah, fu dao le” (ah, fu hangt ondersteboven), maar je zegt dus ook “ah, het geluk arriveert.” Zoals ik al zei een typisch Chinese woordspeling die als je het begrijpt logisch is en anders nergens op slaat. Ik kon de logica er wel in zien, maar een groot gedeelte van mijn klas begreep er aan het einde van de les nog steeds niks van.

Bijna alle buitendeuren van de appartementen gebouwen worden dus op deze manier versierd, maar ik geloof dat het er op de traditionele deuren een stuk mooier uitzag, omdat de oude Chinezen en hun tradities geen rekening hebben gehouden met de moderne, lelijke grijze voordeur.

Ook mijn gastgezin had al dit op hun deur geplakt en binnen in het huis nog een aantal stikkers op het raam geplakt een afbeelding van een schaap gemaakt in de traditionele papiersnij stijl.

Op 18 februari brak dan eindelijk Oudejaarsdag aan waar ik naar uitgekeken had, omdat ik benieuw was hoe mijn gastgezin deze feestdag zou vieren. Als eerste gaven ze me zo’n zelfde stikker die ik op het raam in mijn kamer kon opplakken en daarna gingen ze nog snel een paar laatste boodschapjes doen. Daarna gingen we samen met hun zoon, schoondochter en kleindochter naar een restaurant om daar zeer uitgebreid te gaan eten. Hierbij moet je denken aan Peking Duck, gefrituurde lotuswortel, varkensvlees, kip, groente, rijst en ga zo nog maar door. Na zo veel gegeten te hebben, moet je natuurlijk een dutje gaan doen, maar aangezien ik de volgende dag zou vertrekken ben ik vooral druk geweest met het inpakken van mijn koffers. Voor het avondeten hebben we wat restjes gegeten van de lunch, maar we hadden voor lunch allemaal zo veel gegeten dat we niet zo veel trek hadden in avondeten. Om acht uur begon het Nieuwjaargala dat tot twaalf uur zou duren en wat haast iedereen in China kijkt. Terwijl we met zijn alle voor de tv zaten, kwam ik nog twee andere tradities tegen uit Noord-China. Ik zeg hier bewust Noord-China, omdat er nogal een groot verschil kan zijn tussen de gewoontes in het noorden en zuiden van China. Mijn gastgezin is nog redelijk traditioneel dus terwijl we tv aan het kijken waren, maakte mijn gastgezin moeder, haar schoondochter en kleindochter en ik (alle vrouwen dus) jaozi (Chinese dumplings). Je maakt deze op Oudejaarsavond , maar je eet ze pas op Nieuwjaarsdag. Volgens mij heeft het weer iets te maken met een Chinese woordspeling, maar ze geloven dat je op deze manier het laatste beetje geluk van het oude jaar inpakt in de jaozi om het mee te brengen naar het nieuwe jaar. Het was dan ook geen verassing toen ik de volgende ochtend deze jaozi als ontbijt kreeg.

Daarnaast kreeg Emma (de kleindochter) van haar opa en oma een rode envelop met daarin geld. In China staat dit bekent als hongbao en elk kind (in dit geval ben je een kind totdat je ongetrouwd bent) krijgt deze op Oudjaarsavond of Nieuwjaarsdag. Het geld staat bekent als geluk geld en van wie kinderen deze krijgen hangt af van familie tot familie. Je kan begrijpen dat dit het favoriete deel is voor de meeste kinderen en ik kan je vertellen dat ze belachelijke hoeveelheden aan geld kunnen krijgen. Wat ze met al dat geld moeten doen en hoe het geld geluk kan brengen weet ik ook niet, maar soms moet je niet te lang willen nadenken over deze Chinese tradities en ze al helemaal niet om uitleg vragen, omdat ze vaak het antwoord ook niet weten. Het is gewoon zo.

Twaalf uur heb ik die avond niet gehaald, omdat ik zo moe was en ik niet vermoeid aan mijn 26 uur durende reis naar Australië wilde beginnen de volgende dag. Nou was er de hele avond al vuurwerk te zien dus heb ik niet echt veel gemist. Wel was mijn gastgezin verbaasd dat ik niet rond twaalf uur wakker was geworden, omdat de lucht blijkbaar gevuld was met vuurwerk, maar dan hebben ze nog geen kennis gemaakt met de slaapvaardigheden van de “ter Weeltjes”. Ik was wel zo slim geweest om mijn oordoppen in te doen, maar als ik eenmaal slaap, dan kan er nog een olifant door mijn kamer lopen en ik word nog niet wakker. Dit doet me altijd denken aan de vakantie in Denemarken toen we met de caravan aan zee stonden en het ’s avonds verschrikkelijk begon te stormen. Helemaal niks van gemerkt aangezien ik als een dode op bed lag te slapen.

Als laatste zal ik jullie nog de rede vertellen waarom de Chinezen met nieuwjaar vuurwerk afsteken en waarom je op de eerste dag van het nieuw jaar een rood kledingstuk moet dragen al is het je ondergoed of je sokken. Laten we dit stuk dus op dezelfde manier eindigen als we zijn begonnen, met een verhaal dat zich lang, lang geleden afspeelde.

Lang geleden leefde er een verschrikkelijk monster dat de mensen Nian noemden. Elk jaar, op de eerste dag van het nieuwe jaar, werd het monster wakker en werkte het zich een weg langs de berg naar beneden naar een dorpje. Het monster at al het graan en vee en als er nog een kind buiten op straat rondliep, verdween die.

Het dorp leefde in angst en elk jaar barricadeerde ze de deuren en ramen van hun huis op Nieuwjaarsdag om zich tegen het monster te beschermen totdat een oude man het dorp bezocht vlak voor het aanbreken van het nieuw jaar. Verbaasd door de angst waarin de dorpeling leefde, vroeg hij ze: ‘Waarom zijn jullie zo bang voor dit wezen? Jullie zijn met zo veel en hij is maar alleen. Ik neem aan dat hij nooit jullie allemaal op kan eten.’

Maar wat de oudere man ook zei, de dorpelingen bleven sceptisch en ook dit jaar verstopten ze zich weer in hun huizen. Die avond was er geen teken van Nian te bekennen met dank aan de oude man. Hij had Nian de hele avond als een paard bereden waardoor het wezen bij zonsopgang hongerig, maar te moe terug ging naar zijn grot. Dit deed de oude man voor enkele nachten totdat hij de dorpelingen meedeelde dat hij ze niet voor eeuwig kon beschermen. De oude man was meer dan hij op het eerste gezicht leek. Hij was een god en hij moest snel weer vertrekken om zijn andere taken uit te voeren. De dorpelingen waren bang dat op het moment dat de oude man zou vertrekken, Nian weer terug zou komen.

‘Het beest is makkelijk bang te maken.’ Stelde de oude man ze gerust. ‘Hij houdt niet van de kleur rood en hij vreest harde geluiden en vreemde dieren. Dus vanavond moeten jullie het dorp met rood versieren en hang rode borden op elke deur. Daarnaast moeten jullie een hoop lawaai maken met trommels, muziek en vuurwerk. Geef de kinderen maskers en lantaarns om hun te beschermen.’

De oude man vertrok en de dorpelingen volgde gehaast al zijn instructies op. Nian is nooit meer terug gekomen.